11 Փետրվարի 2004, 255 - Ն
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՏԱՐԱԾՔՈՒՄ ԳՈՐԾՈՂ ՋՐԱՄԲԱՐՆԵՐԻ ՕԳՏԱԳՈՐԾՄԱՆ ՕՐԻՆԱԿԵԼԻ ԿԱՆՈՆՆԵՐԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2003 թվականի օգոստոսի 28-ի N 1154-Ն որոշման 2-րդ կետին համապատասխան` Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը ո ր ո շ ու մ է.
1. Հաստատել Հայաստանի Հանրապետության տարածքում գործող ջրամբարների օգտագործման օրինակելի կանոնները` համաձայն հավելվածի:
2. Հայաստանի Հանրապետության էներգետիկայի նախարարին, Հայաստանի Հանրապետության առ—տրի — տնտեսական զարգացման նախարարին, Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանն առընթեր ջրային տնտեսության պետական կոմիտեի նախագահին`
ա) սույն որոշմամբ հաստատված` Հայաստանի Հանրապետության տարածքում գործող ջրամբարների օգտագործման օրինակելի կանոններին համապատասխան` իրենց կառավարման համակարգում գտնվող յուրաքանչյուր ջրամբարի համար մշակել — հաստատել ջրամբարի օգտագործման կանոններ.
բ) Հայաստանի Հանրապետության տարածքում գործող ջրամբարների օգտագործման օրինակելի կանոնների պահանջներին համապատասխան իրականացնել ջրամբարների օգտագործման նկատմամբ հսկողությունը:
3. Սույն որոշումն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակման օրվան հաջորդող տասներորդ օրը
Հավելված
ՀՀ կառավարության 2004 թվականի
փետրվարի 12-ի N 255 - Ն որոշման
Օ Ր Ի Ն Ա Կ Ե Լ Ի Կ Ա Ն Ո Ն Ն Ե Ր
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՏԱՐԱԾՔՈՒՄ ԳՈՐԾՈՂ ՋՐԱՄԲԱՐՆԵՐԻ
ՕԳՏԱԳՈՐԾՄԱՆ
1. ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐ
1.1. Հայաստանի Հանրապետության տարածքում գործող ջրամբարների օգտագործման օրինակելի կանոնների (այսուհետ` կանոններ) պահանջների կատարումը պարտադիր է մինչ— 10 մլն խոր. մետր տարողությամբ` ոռոգման նպատակով օգտագործվող ջրամբարները նախագծող, կառուցող — շահագործող բոլոր սուբյեկտների համար՝ անկախ նրանց կազմակերպական-իրավական ձ—ից — պատկանելությունից:
1.2. Կանոնները հիմք են հանդիսանում Հայաստանի Հանրապետության տարածքում գործող փոքր ջրամբարների շահագործման անհատական կանոնների կազմման համար — տարածվում են առանձին ջրամբարների թե՛ մշտական — թե՛ ժամանակավոր շահագործման ժամանակաշրջանների վրա: Ժամանակավոր շահագործման ժամանակաշրջանը ներառում է կառուցվածքների (թողարկվող համալիր) շահագործումը շինարարության —, որպես կանոն, գլխավոր կապալառուի կողմից նախագծի հեղինակային հսկողությամբ իրականացվող ջրամբարում ջրի առաջին լցման (կուտակման) ժամանակահատվածը:
Ջրամբարի մշտական շահագործման սկիզբը համարվում է ջրամբարը (համալիր կազմի մեջ մտնող կառուցվածքները) մշտական շահագործման ընդունելու պետական ակտի հաստատման ժամկետը, որով — սահմանվում է ջրամբարում ջրի առաջին լցման (կուտակման) գործընթացի ավարտը — բնականոն աշխատանքային ռեժիմով թողարկման սկիզբը:
Սույն կանոններում դիտարկված չեն ապրանքային ձկնաբուծության օգտագործմամբ մելիորատիվ լճակների — սեզոնային կարգավորման փոքր ջրամբարների շահագործման խնդիրները:
Յուրաքանչյուր կոնկրետ անվանական ջրամբարի շահագործման կանոնները հանդիսանում են այն հիմնական փաստաթուղթը, որի հիման վրա պետք է վարվի նրա ջրային — բնական այլ ռեսուրսների օգտագործումը՝ բնապահպանական պահանջների ապահովմամբ:
1.3. Ոռոգման նպատակով ջրամբարի շահագործման անձնակազմի առանձնահատկություններն ու բնույթը որոշվում են` ելնելով նրա չափերից — ծավալից (տարողությունից), համալիրի մեջ մտնող կառուցվածքների կազմից, գետային հոսքի կանոնավորման պայմաններից — խնդիրներից, ջրամբարի թասի ու ափերի ճարտարաերկրաբանական — մորֆոմետրիկ պայմաններից:
Կախված ջրի հայելու մակերեսի — ծավալի մեծությունից` ջրամբարները դասակարգվում են հետ—յալ խմբերի՝
Աղյուսակ
Անվանումը
Լրիվ ծավալը
(մլն խոր. մ)
Ջրի հայելու մակերեսը
(քառ. կմ)
Լճակներ
< 1
< 1
Ջրամբարներ (փոքր)
1 - 10
1 - 2
1.4. Մինչ— 10 մլն խոր. մետր ծավալ ունեցող գործող ջրամբարների համար, որոնք չունեն շահագործման կանոններ, դրանք մշակվում — կազմվում են համապատասխան նախագծային ինստիտուտի կողմից, որը ժամանակին նախագծել է այդ ջրամբարը, կամ` ջրամբարների նախագծման իրավունք ունեցող նախագծային ինստիտուտի կողմից: Գործող փոքր ջրամբարների համար շահագործման կանոնները կազմվում են սույն կանոնների հիման վրա, ջրամբարը շահագործող մարմնի միջոցների հաշվին, սեփական ուժերով՝ համապատասխան որակավորում ունեցող մասնագետների միջոցով, կամ դրանք պատվիրվում են համապատասխան կատարողի: Նախագծվող ջրամբարների շահագործման կանոնները մշակվում են ջրամբարի նախագծի կազմում (բանվորական նախագծերում) մինչ— ջրամբարի մշտական շահագործման հանձնումը` նախագծման համար հատկացվող միջոցների հաշվին:
Ջրամբարների շահագործման կանոնները կազմողը (մշակողը) դրանք համաձայնեցնում է ջրային ռեսուրսների կառավարման ու պահպանության — ջրային համակարգերի կառավարման մարմինների հետ:
Յուրաքանչյուր (անվանական) ջրամբարի շահագործման կանոնների մշակման, ընդունման — կիրառման կանոնները պետք է համապատասխանեն Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2000 թվականի հունվարի 11-ի N 9 որոշմամբ հաստատված` տեխնիկական կանոնակարգերի մշակման, ընդունման — կիրառման կարգին:
1.5. Ջրամբարի համալիր կազմում ընդգրկված կառուցվածքների աշխատանքի ընթացքում հայտնաբերված թերությունների վերաբերյալ տեղեկությունների մասին շահագործման անձնակազմը պարտավոր է իրազեկել նախագիծը կազմած նախագծային ինստիտուտին:
Կառուցվածքների — սարքավորումների զգալի վնասվածքի — բնականոն աշխատանքային պայմանների խախտման դեպքում, որը տեղի է ունեցել նախագծային կազմակերպության, պատվիրատուի, կապալառուի կամ համապատասխան մատակարարի մեղքով, ջրամբարը շահագործող կազմակերպությունը պարտավոր է համապատասխան հայց ներկայացնել պատասխանատու կողմին:
1.6. Կանոններում օգտագործվող հիմնական հասկացություններն են`
մորֆոմետրիկ պայմաններ` ջրամբարի կառուցման տեղում գետի հունը բնորոշող չափորոշիչները.
նորմալ դիմհարային հորիզոն` ջրամբարի հաշվարկային (նորմալ) ծավալի դեպքում ջրի հայելու մակերեսի նիշը.
առավելագույն դիմհարային հորիզոն` ջրամբարի առավելագույն ծավալի դեպքում ջրի հայելու մակերեսի նիշը.
երաշխավորված ապահովվածություն` գետով անցնող հեղեղային ելքերի մեծությունների կրկնությունը` կախված ապահովվածության տոկոսից.
բազմամյա կարգավորում` ջրամբարում կուտակված ջրի ծավալը հաշվարկված է ջրի ելքերի բազմամյա կարգավորման համար.
սեզոնային կարգավորում` ջրամբարում կուտակված ջրի ծավալը հաշվարկված է ջրի ելքերի մեկ սեզոնի կարգավորման համար.
օգտակար ծավալ` օգտագործման ենթակա ջրի ծավալը.
մեռյալ ծավալ` ջրամբարում պահվող ջրի ծավալը, որն օգտագործման ենթակա չէ.
գործակարգավարական ժամանակացույց` ջրամբարի լցման — դատարկման ամենամյա ժամանակացույց.
սանիտարական ելքեր` ջրի հնարավոր նվազագույն ելքը, որն անհրաժեշտ է բաց թողնել ջրամբարից` գետում կենդանական — բուսական աշխարհի պահպանման համար.
բնապահպանական ելքեր` ջրի հնարավոր նվազագույն ելքը, որն անհրաժեշտ է բաց թողնել ջրամբարից` դրանից ներք— գտնվող տարածքների էկոհամակարգի հավասարակշռության պահպանման համար.
ջրօգտագործման պահանջարկի ծածկում` ջրի պահանջարկին համապատասխան` ջրամբարում ջրի կուտակում — բացթողում.
ծծանցումային ելք` ջրամբարի պատվարի մարմնից — ափերից դուրս եկող ջրի ելքերը.
սղինահոս` մանր սառցակտորների հոսքը կառուցվածքներով.
աղետային ելք` մթնոլորտային տեղումներից, ձնհալից առաջացող առավելագույն ելքեր.
ջրապահպանական գոտի` ափամերձ տարածք, որի վրա իրականացվում են ջրամբարի պահպանական միջոցառումները, կառուցվածքների նորոգման աշխատանքները — պահպանությունը.
մակաբուծական իրավիճակ` մակաբույծ վնասատու մանրէների առկայությունը.
ծորանցում` հիդրոտեխնիկական կառուցվածքներում ջրի կաթոցների առկայությունը.
ողողատ` ջրային հոսքերից առաջացած ձորակներ.
խանդակներ` ծծանցվող ջրերից առաջացող փոսորակներ.
ռիսբերմ` ջրթափային պատվարից — կարգավորիչ փականներից ներք—` գետի հունի ամրացված տեղամաս։
2. ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ՏԵՂԵԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՋՐԱՄԲԱՐԻ ՄԱՍԻՆ
2.1. Ջրամբարի ընդհանուր տեղեկությունները ներառում են՝
ա) ջրամբարի պատմական նկարագիրը, որում ներկայացվում են հետ—յալ տեղեկությունները՝ ում կողմից — երբ է կազմվել նախագիծը, շինարարության սկիզբն ու ավարտը, ջրամբարի ջրալցման սկիզբը, ժամանակավոր — մշտական շահագործման հանձնելու ժամանակը, լցվածությունը նորմալ դիմհարային հորիզոնի նիշին հասցնելու ժամանակը.
բ) գետի հոսքի իրականացվելիք կարգավորման բնույթն ու խնդիրները: Երաշխավորված ապահովվածությամբ ջրամբարից իրականացվող ջրառի նպատակով ջրամբարները նախագծային ձեռնարկության կողմից դասակարգվում են ըստ գետահոսքի կարգավորման տեսակների՝ բազմամյա — սեզոնային:
Ընդ որում, ջրամբարը կարող է աշխատել ինքնուրույն (մեկուսացված), կասկադի կազմում (գետահոսքով իրենից վեր կամ վար տեղադրված ջրամբարների կազմում)` ներառյալ գետահոսքի լրացման (կոմպենսացում) կարգավորումը.
գ) տեղադրվածության վայրի, բնական պայմանների համառոտ նկարագիրը, ջրային ռեսուրսների բնութագիրը, սնուցման աղբյուրը — բնույթը, ինչպես նա— պատվարի տեղադրման գետահատվածի հիդրոլոգիական հիմնական բնութագիրը, հոսքի կարգավորման աստիճանը:
Ոռոգման նպատակով ջրամբարներն ըստ սնուցման բնույթի դասվում են հետ—յալ խմբերի՝
հունային, տեղադրվող գետերի հուներում (գետահովտում)` գետահոսքի կարգավորման համար
լցնովի, սնուցման աղբյուր հանդիսացող գետի հունից դուրս՝ տեղանքի բնական իջվածքներում, գոգավորություններում, ձորակներում — այլն.
դ) ջրամբարի հիմնական տվյալներն են` նրա լրիվությունը, օգտակար — մեռյալ ծավալները, ջրի հայելու մակերեսը, երկարությունը, լայնությունը, խորությունը, առափնյա գծի երկարությունը, ծանծաղուտների մակերեսը, նորմատիվային հորիզոնները.
ե) ջրամբարի հանգույցի կառուցվածքների կազմը (դրանց տեխնիկական համառոտ բնութագրերը, ինչպես նա— ջրթափ, ջրհեռ — ջրառի կառուցվածքների հաշվարկային ջրթողունակությունը).
զ) ջրամբարի տնտեսական ցուցանիշները (դա ջրամբարի նախահաշվային արժեքն է, դրա հաշվեկշռային արժեքը (ջրամբարի մշտական շահագործման ընդունման ակտով), շահագործման ծախսերը՝ նախագծային — վերջին տարիների ջրամբարի շահագործման փաստացի, առանց ամորտիզացիոն մասհանումների, մեկ խոր. մետր օգտակար ծավալի — մեկ խոր. մետր ջրամբարից մատակարարված ջրի հաշվով):
3. ՇԱՀԱԳՈՐԾՄԱՆ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅԱՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒՄԸ
3.1. Ոռոգման նշանակության ջրամբարի շահագործման հիմնական խնդիրը նախագծողի կողմից որոշված ապահովվածությամբ ջրօգտագործողների ջրի պահանջարկի մասին հայտերի երաշխավորված ապահովումն է:
3.2. Առանձին ջրամբարի շահագործումը ոռոգման կարիքների համար իրականացվում է տեխնիկական շահագործման կանոններով:
3.3. Շահագործման անձնակազմին տրվող ջրամբարի շահագործման նախագծային կանոններում պետք է ներառվեն`
ջրամբարի ջրհավաք ավազանի տարածքում շահագործման մեջ եղած կամ մինչ— հիդրոհանգույցի շինարարության ավարտը կառուցման գործընթացում գտնվող բոլոր արդյունաբերական, տնտեսական-կենցաղային — այլ օբյեկտների ցանկը, որոնց կեղտաջրերը հեռացվում են տվյալ ջրավազան,
արդյունաբերական, տնտեսական-կենցաղային կեղտաջրերի հեռացման — ջրամբար թափման պայմաններն ու պահանջները,
կազմակերպությունների ցանկը, որոնց կեղտաջրերի թափումը ջրամբար նույնիսկ մաքրումից հետո անթույլատրելի է,
ջրավազանի սանիտարական վիճակի պահպանման համար նախատեսվող միջոցառումների ծրագիրը:
3.4. Ջրամբարը շահագործող անձնակազմը Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից լիազորված իրավասու պետական կառավարման մարմինների միջոցով պետք է իրականացնի մշտական խստագույն հսկողություն ջրապահպանական գոտու տարածքում տեղաբաշխված կազմակերպությունների նկատմամբ, որոնց պահպանության ներքո են գտնվում թունաքիմիկատներ — պարարտանյութեր, որպեսզի դրանց կողմից թույլ չտրվի գետի, ջրամբարի ջրհավաք ջրավազանի մեջ կեղտաջրերի կամ մակերեսային հոսքաջրերում լուծված քիմիական նյութերի, օրգանական պարարտանյութերի — տարբեր թունաքիմիկատների մուտքը:
Անասնապահական — թռչնաբուծական ֆերմաների կեղտաջրերն ու թափոնները պետք է մեկուսացվեն ջրամբարից:
3.5. Ջրամբարի — դրա կառուցվածքների տեխնիկական շահագործումն իրականացվում է անմիջականորեն շահագործող անձնակազմի կողմից — ներառում է`
ա) անհրաժեշտ ջրի կուտակման — ոռոգման նպատակով ջրի բացթողումների տեխնիկական միջոցների կայանքների, սարքավորումների ամենօրյա օպերատիվ կառավարումը,
բ) բոլոր կառուցվածքների՝ կապի ու տրանսպորտային միջոցների, շենքերի ու շինությունների — այլ օժանդակ սարքավորումների, կայանքների պահանջվող տեխնիկական վիճակի ապահովումն ու տեխնիկական շահագործումն իրականացվում են համաձայն նախագծի, ինչպես նա—` գործող նորմերի, ստանդարտների — մեթոդական հրահանգների,
գ) ջրամբարի աշխատանքի ռեժիմի հաստատված գործակարգավարական ժամանակացույցին համապատասխան ջրամբարը լցնելն ու դատարկելն ապահովող շահագործման միջոցառումների իրականացումը,
դ) դիտարկումների — ուսումնասիրությունների իրականացում՝ անմիջականորեն կապված ջրամբարի շահագործման հետ,
ե) կառուցվածքների տեխնիկական վիճակի հսկում, ստուգում — աշխատունակ վիճակում պահպանում,
զ) կառուցվածքների — ջրամբարի թասի պատշաճ տեխնիկական վիճակի բերման միջոցառումների մշակում՝ նշելով աշխատանքների կազմը, իրականացման ժամկետները — իրականացնողներին,
է) նորոգման աշխատանքների կատարում (սեփական կամ ներգրավվող մասնագիտական կազմակերպության ուժերով),
ը) շահագործման տեխնիկական փաստաթղթային տնտեսության վարում, գիտության, տեխնիկայի նվաճումների — առաջավոր փորձի ներդրում,
թ) տարածքի բարեկարգում — ճարտարապետական ձ—ավորման աշխատանքների իրականացում,
ժ) կառուցվածքների — ջրամբարի ամբողջական անձնագրավորում,
ժա) կառուցվածքների պահպանում,
ժբ) ինժեներատեխնիկական անձնակազմի որակավորման բարձրացում:
3.6. Փոքր ջրամբարների (լճակների) տեխնիկական շահագործումը նախատեսում է՝
ջրամբարի լցնելը — դատարկելը`՝ նախագծով նախատեսված ռեժիմով (արագությամբ),
կառուցվածքների աշխատունակ վիճակի պահպանումը,
ջրի հաշվառումը` ջրամբարի մուտքի — ելքի մասերում,
կառուցվածքների, սարքավորումների — հարմարանքների վիճակի դիտարկումներ:
3.7. Ջրամբարը շահագործող անձնակազմն ստեղծվում է ջրամբարների շահագործումն իրականացնողի կողմից:
3.8. Ջրամբարը շահագործող անձնակազմը կարող է գտնվել ջրամբարը շահագործող միայն մեկ կառույցի ենթակայությամբ, անկախ վերջինիս կազմակերպական-իրավական ձ—ից — պատկանելությունից, ինչպես նա— ջրամբարից սպասարկվող ոռոգման համակարգերի թվից: Ջրամբարը շահագործող անձնակազմի երկակի ենթակայությունն անթույլատրելի է:
3.9. Մեկ համայնքի սպասարկման համար նախատեսված — համայնքային սեփականություն հանդիսացող փոքր ջրամբարը շահագործող անձնակազմը ենթակա է համայնքի ղեկավարությանը կամ վերջինիս կողմից այդ նպատակով հատուկ լիազորված մարմնին՝ բացառելով երկակի ենթակայությունը:
3.10. Ջրամբարը շահագործող ծառայության հաստիքային թիվը — կազմը որոշվում են` ելնելով ջրամբարի ծավալից, շահագործման ծախսերից, կառույցի կարգից, դասից, բարդությունից, վտանգավորության աստիճանից, ջրամբարի՝ որպես համալիր կառույցի կար—որությունից — պատասխանատվությունից՝ այն շահագործող կառույցի կողմից:
3.11. Ջրամբարը շահագործող անձնակազմի իրավունքներն ու պարտականությունները սահմանվում են Հայաստանի Հանրապետությունում գործող նորմերով, կանոններով — շահագործող կազմակերպության կողմից ընդունված ներքին կանոնակարգերով — այլ ակտերով:
3.12. Ջրամբարը շահագործող անձնակազմի ղեկավարությունը պարտավոր է պարբերաբար կազմակերպել անձնակազմի արտադրական ուսուցում՝ արտադրական որակավորման բարձրացման, արտադրական վնասվածության կանխարգելման նպատակով:
3.13. Անձնակազմի ուսուցումն իրականացվում է՝
կուրսային ուսուցմամբ (տեխնիկական — տնտեսական ուսուցում),
անհատական ուսուցմամբ՝ նոր աշխատանքի ընդունվածների համար,
հրահանգավորմամբ (ներածական, առաջնային — պարբերական),
ոչ ստանդարտ տարբեր իրավիճակներում գործելակերպի վարժվածության ձեռքբերում՝ մարզումների ձ—ով:
3.14. Հիդրոտեխնիկական կառուցվածքների շահագործման — նորոգման համար նոր աշխատանքի ընդունվող անձինք անցնում են բժշկական զննում` Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2003 թվականի մարտի 27-ի N 347-Ն որոշմամբ հաստատված` բժշկական նախնական — պարբերական զննման ենթակա մասնագիտությունների ցանկին համապատասխան:
3.15. Յուրաքանչյուր աշխատող նախքան աշխատանքի նշանակվելը կամ փոխադրման կարգով աշխատանքի անցնելը պետք է անցնի՝
պահանջվող տեսական պատրաստվածության ուսուցում,
ուսուցում` բանվորական տեղում,
տվյալ պաշտոնի կամ մասնագիտության համար պահանջվող ծավալով գիտելիքների իմացության ստուգում:
3.16. Կանոնների 3.9-րդ — 3.11-րդ կետերի պահանջներին համապատասխան` ուսուցում անցած աշխատողների գիտելիքների ստուգումը կատարվում է ջրամբարը շահագործող կազմակերպության ղեկավարի հրամանով նշանակվող հանձնաժողովի կողմից, որի կազմում ընդգրկվում են ձեռնարկության գլխավոր ճարտարագետը (նախագահ), ջրամբարի պետը, ջրամբարի ավագ ճարտարագետ-հիդրոտեխնիկը — այլ մասնագետներ:
3.17. Ստուգման արդյունքները — շահագործման տեխնիկական կանոնների, ծառայողական պարտականությունների, հրահանգների ու անվտանգության տեխնիկայի իմացության գնահատականները գրանցվում են հատուկ մատյաններում, որոնք պահպանվում են ջրամբարը շահագործող կազմակերպությունում:
Ստուգարքն անցած աշխատողներին տրվում է գիտելիքների ստուգման վկայական, իսկ էլեկտրատեխնիկական կայանքներն սպասարկող անձնակազմին` նա— էլեկտրակայանքների շահագործման — անվտանգության տեխնիկայի կանոնների որակավորման խումբ:
4. ՋՐԱՄԲԱՐԻ ԱՇԽԱՏԱՆՔԻ ՌԵԺԻՄԸ
4.1. Ջրամբարի աշխատանքի ռեժիմը որոշվում է դրա շահագործման կանոններով, որը մշակված է նախագծման փուլում՝ տարբեր ջրապահովվածության տարիների ջրատնտեսական հաշվարկների հիման վրա, — մտնում է ջրամբարը շահագործող անձնակազմին հանձնվող փաստաթղթերի կազմի մեջ:
4.2. Ջրամբարի աշխատանքային ռեժիմը պետք է ապահովի՝
ա) ջրամբարի նախագծին համապատասխան ջրօգտագործողների ջրի հայտերի ապահովումը՝ երաշխավորված ջրապահովվածությամբ,
բ) խիստ սակավաջուր տարիներին ջրատվության ընդհատումների բացառումը` ջրամբարի աշխատանքի կառավարման կանոնների մասնավորեցմամբ,
գ) ջրամբարի բոլոր կառուցվածքների բնականոն — անվտանգ աշխատանքը,
դ) բերվածքների — տղմակալման նվազագույն ծավալների կուտակումը՝ ջրամբարի շահագործման երկարատ— ժամկետի ապահովման նպատակով,
ե) ջրամբարից բնապահպանական, սանիտարական ելքերի բացթողումը — ջրամբարի թասում պահանջվող հորիզոնների պահպանումը,
զ) պարապ բացթողումների նվազագույն ծավալը:
4.3. Պետք է պահպանել ջրամբարի աշխատանքի ռեժիմի կառավարման հետ—յալ ընդհանուր կանոնները՝
ա) ջրամբարում, ջրատնտեսական օգտագործման նախագծային պայմանների դեպքում, ջրի հորիզոնը չպետք է գերազանցի նախատեսված բնականոն դիմհարային հորիզոնը,
բ) ջրամբարում առավելագույն հաշվարկային վարարաջրերի անցկացման պայմաններում ջրի հորիզոնը չպետք է գերազանցի նախագծով սահմանված առավելագույն թույլատրելի դիմհարային հորիզոնը,
գ) ջրամբարը լցնելու ժամանակ ավելցուկ ջրերը պետք է թափել՝ թույլ չտալով ջրի հորիզոնի գերազանցում գործակարգավարական ժամանակացույցով սահմանված հորիզոններից (լցման, ջրի հորիզոնի բարձրացման արագության սահմանափակում):
4.4. Կանոններով չի նախատեսված ջրամբարի աշխատանքի ռեժիմի ճշգրտում՝ ջրամբարը ձկնարդյունաբերության, տրանսպորտի — այլ նպատակով օգտագործման պայմանների համար` բացի ոռոգման նպատակով ջրի երաշխավորված ապահովվածությամբ մատակարարման, բնապահպանական — սանիտարական ելքերի բացթողման պայմանների:
4.5. Ջրամբարի մշտական շահագործման ժամանակաշրջանում, հիդրոօդեր—ութաբանական ծառայության կողմից արված ջրաղբյուրի հիդրոլոգիական երկարաժամկետ կանխատեսման հիման վրա, հաշվարկվում է ջրամբարի լցվածության առավելագույն ծավալը, որն էլ որոշում է ջրօգտագործման պահանջարկի ծածկման մեջ տվյալ ջրամբարի բաժինը:
4.6. Ջրամբարը շահագործող կազմակերպությունը 4.5-րդ կետում նշված հաշվարկների — տվյալ ջրամբարի նախագծային ջրատնտեսական հաշվարկների հիման վրա մշակում է ջրամբարի լցման — դատարկման ամենամյա գործակարգավարական ժամանակացույց: Գործակարգավարական ժամանակացույցերը հաստատվում են ջրօգտագործման պլաններին համապատասխան` իրավասու մարմնի կողմից` անհրաժեշտության դեպքում համաձայնեցնելով ջրային ռեսուրսների կառավարման — պահպանության մարմինների հետ:
4.7. Հաստատված գործակարգավարական ժամանակացույցերը պետք է ճշգրտվեն ջրի աղբյուրի հիդրոլոգիական կանխատեսման — ջրօգտագործման պլանների ճշգրտման տվյալներին համապատասխան:
4.8. Գործակարգավարական ժամանակացույցով հաստատված ջրամբարի լցման — դատարկման ժամկետներն ու ծավալները կարող են փոփոխվել միայն ջրամբարը շահագործող վերադասի կողմից` անհրաժեշտության դեպքում համաձայնեցնելով ջրային ռեսուրսների կառավարման — պահպանության մարմինների հետ: Ջրամբարի աշխատանքի ռեժիմի փոփոխման հետ կապված գործակարգավարական ծառայության միջոցով բոլոր բանավոր կարգադրությունները պետք է հաստատված լինեն համապատասխան գրավոր կարգադրություններով, որոնք գրանցվում — պահպանվում են գործակարգավարական մատյանում: Հաստատված ժամանակացույցի փոփոխության մասին կարգադրությունները պետք է տրվեն կատարումից մեկ օր առաջ՝ համապատասխան նախապատրաստական միջոցառումների իրականացման համար:
4.9. Խիստ անհրաժեշտության դեպքում, պայմանավորված վթարային իրավիճակով, ջրամբարի պետը կարող է իր հայեցողությամբ փոխել նախատեսված ռեժիմը՝ դրա մասին անմիջապես տեղեկացնելով իր վերադասին, ջրային ռեսուրսների կառավարման — պահպանության ավազանային մարմնին — այն ջրամբարների ու օբյեկտների ղեկավարներին, որոնց աշխատանքի վրա կարող է անմիջական ազդեցություն ունենալ տվյալ ռեժիմի փոփոխությունը:
Վթարային իրավիճակ են համարվում՝
ա) ջրամբարում նախագծով սահմանված ջրի թույլատրելի հորիզոնների գերազանցումը,
բ) ցամաքուրդներում նախագծով նախատեսված ծծանցումային ելքերի գերազանցումը` հատկապես սուֆոզիայի նշանների առկայությամբ,
գ) կենտրոնացված ծծանցումային ելքերի ի հայտ գալը հողային պատվարների չոր շեպերին՝ ցամաքուրդային պրիզմայից վեր—,
դ) հողային պատվարի մարմնի — բետոնյա մակեր—ույթների սահմանագծերով ջրի հոսքի առաջացումը ներքին բիեֆի կողմից (ջրհեռ, ջրթափ խողովակների, կառուցվածքների, ափային հաստարանների, դիմհարային պատերի, հենապատերի — պատվարի մարմնի հպատեղերում) կամ շրջանցող ծծանցումը՝ արտահոսքով ներքին բիեֆ, պատվարի մարմնի ստորոտում,
ե) հողային պատվարի շեպերի փլուզումը կամ սողանքը (հնարավոր է պատվարի հենքի արտամղմամբ ներքին բիեֆում, մարմնի ստորոտում), որը կարող է ազդել պատվարի ամբողջականության վրա,
զ) որ—է կառուցվածքի կամ դրա մի առանձին տարրի փլուզումը, որն արդյունքում կարող է հանգեցնել ընդհանուր վթարի:
4.10. Ջրամբարների լցումն ու դատարկումը` դրանց շահագործման կանոններով, սահմանվում են կանխարգելելով այնպիսի պայմանների առաջացումը, որոնք կարող են վտանգել կառուցվածքների կայունությունը — հանգեցնել վթարային իրավիճակի ստեղծման:
4.11. Սեզոնային կարգավորման հունային ջրամբարի լցումը սահմանվում է նախագծով` համաձայնեցնելով ջրային ռեսուրսների կառավարման — պահպանության մարմնի հետ` կապված ջրամբարի կարգավորող ծավալի մեծությունից — գետի ջրատվությունից: Առաջին մոտեցմամբ կարելի է հետ—ել հետ—յալ կանոններին՝
ա) գետի միջին բազմամյա հոսքի ծավալի 25 տոկոսից պակաս տարողություն ունեցող ջրամբարները կարելի է լցնել`
ջրառատ տարիներին`` հորդացման նվազմանը զուգահեռ,
միջին ջրայնության տարիներին`` հորդացման ժամանակաշրջանում,
սակավաջուր տարիներին`` գետում ազատ հոսքի առաջացման պահից
սկսած.
բ) գետի միջին բազմամյա հոսքի ծավալի 25-50 տոկոս տարողություն ունեցող ջրամբարները խորհուրդ է տրվում լցնել`
ջրառատ տարիներին (առնվազն 25 տոկոս ջրապահովվածություն)` 2 փուլով` ձմռանը` լվացման համար պահանջվող ծավալով, ջրի մնացած ծավալը կուտակել հորդացման նվազման ավարտին: Հեղեղներն այս դեպքում պետք է անցկացնել ջրամբարի դատարկ թասով կամ իջեցված հորիզոնների պայմաններում,
միջին ջրայնության տարիներին (50 տոկոս ջրապահովվածությունից ցածր)` գետում ազատ հոսքի առաջացման պահից՝ կուտակված ջրի մի մասի բացթողմամբ` սելավներից առաջ, — ամբողջ ծավալով լցում՝ վարարման ընթացքում,
սակավաջուր տարիներին` գետում ազատ հոսքի առաջացման պահից սկսած.
գ) գետի միջին բազմամյա հոսքի ծավալի 50 տոկոսից ավելի տարողունակություն ունեցող ջրամբարները երաշխավորվում է լցնել`
ջրառատ տարիներին` կախված կանխատեսվող հեղեղային ելքերից` բայց ավելցուկ ջրերի թափմամբ` հեղեղից առաջ.
սակավաջուր տարիներին` գետում ազատ հոսքի առաջացման պահից սկսած:
4.12. Գետի հոսքի բազմամյա կարգավորման հունային ջրամբարի լցումը, համաձայնեցնելով ջրային ռեսուրսների կառավարման — պահպանության մարմնի հետ, որոշվում է նախագծային դրույթներով, ջրամբարի շահագործման կանոններով — իրականացվում է գետում ազատ հոսքի առաջացմանը զուգընթաց: Ջրամբարը դատարկելու դեպքում այնտեղ պետք է պահել ջրի մնացորդային պաշարներ, որոնց մեծությունն ստուգաբանվում է ջրի անհրաժեշտ պահանջարկի — ջրասակավ տարիների հաշվարկային հոսքերի ծավալների համադրությամբ:
Լցնովի ջրամբարի աշխատանքի ռեժիմը սահմանվում է` կախված այն սնող ջրաղբյուրում ջրի քանակի փոփոխությունից, ջրամբարի տարողունակությունից, ջրօգտագործման պլաններից — ջրամբարի օգտագործման արդյունավետությունից:
Լցնովի ջրամբարի աշխատանքի ռեժիմի սահմանման ժամանակ հարկավոր է հաշվի առնել հետ—յալը՝
ա) ջրամբարի թասը լցնել հնարավորինս պարզեցված (մաքուր) ջրով,
բ) ջրառատ տարիներին ջրամբարի թասի առավելագույն լցվածությունը հարմարեցնել ջրամբարից ջրի բացթողումներն սկսելու ժամանակահատվածին,
գ) ջրասակավ տարիներին ջրամբարը լցվում է ցանկացած ժամանակահատվածում՝ ջրաղբյուրում ազատ հոսքի առկայության դեպքում,
դ) ջրամբարի լրիվ լցվածության — ջրամբարից ջրի բացթողումների սկզբի միջ— ժամանակային խզումը պետք է լինի նվազագույնը՝ ջրամբարը լրիվ լցված վիճակում գտնվելու ժամանակահատվածը — դրանից ջրի կորուստները նվազեցնելու համար,
ե) նախապես լցված ջրամբարի թասը, որպես ջրային ուղի, ջրի պարապ տեղափոխման նպատակով օգտագործումը հանգեցնում է վերջինիս ծավալի` բերվածքներով արագ լցմանը, օգտակար ծավալի նվազեցմանը,
զ) ջրամբարի աշխատանքի ռեժիմը պետք է սերտորեն փոխկապակցվի մոտեցնող — հեռացնող ջրանցքների աշխատանքի ռեժիմներին` դրանցում բնականոն շահագործման պայմաններ ապահովելու նպատակով,
է) ջրի բազմամյա կարգավորման — գալիք տարվա ջրայնության երաշխավորված կանխատեսման տվյալների առկայության պայմաններում ջրի որակի բարելավման համար նպատակահարմար է առավելագույն չափով դատարկել ջրամբարի թասը` համաձայնեցնելով ջրային ռեսուրսների կառավարման — պահպանության մարմնի հետ:
4.13. Մեկ ջրահոսքի վրա ջրամբարների կասկադի դեպքում նպատակահարմար է առաջին հերթին լցնել ավելի մեծ խորություն, ջրի հայելու փոքր մակերես ունեցող ջրամբարները, որոնք ունեն ջրի գոլորշիացման — ծծանցման ավելի փոքր տեսակարար կորուստներ: Վերջին հերթին լցվում են ծանծաղուտ ջրամբարները: Ջրի ամբարման տ—ողությունը նման ջրամբարներում անհրաժեշտ է հասցնել նվազագույնի` ջրի անարդյունավետ կորուստները նվազագույնի հասցնելու համար:
4.14. Խումբ ջրամբարների աշխատանքի ռեժիմը որոշվում է ամեն մի ջրամբարի առանձնահատկությամբ — շահագործման կանոններով — պետք է ապահովի կասկադի օգտակար ծավալների առավելագույն օգտագործման գործակից ու ջրային ռեսուրսների առավել արդյունավետ օգտագործում:
4.15. Ջրամբարում ջրի հորիզոնների պահպանման ժամկետները որոշվում են տվյալ ջրամբարի շահագործման կանոններով:
4.16. Ջրամբարները լցվում ու դատարկվում են այնպիսի արագությամբ (տեմպերով), որը չի առաջացնում պատվարի մարմնի վտանգավոր ձ—ափոխություններ (նստվածքներ), ապահովում է շեպերի կայունությունն ու ամրակապման ամբողջականությունը: Ջրամբարների լցման — դատարկման նախագծով երաշխավորված արագությունները շահագործման ընթացքում կարող են ճշտվել ջրամբարի լցվածության տարբեր նիշերի համար լցման — դատարկման օպտիմալ արագության սահմանման նպատակով իրականացվող հատուկ հետազոտությունների արդյունքներով:
4.17. Ջրամբարում ջրի առաջին անգամ լցման արագությունները (տեմպերը), կապված պատվարի մարմնի գրունտների հատկություններից, կոնստրուկցիայից ու կառուցման եղանակից, տրվում են նախագծով — ներկայացվում են ժամանակավոր շահագործման կանոններում:
4.18. Ջրամբարի լցման — դատարկման երաշխավորվող մոտավոր արագությունները հետ—յալն են՝
լցման` պատվարի մարմնի ներքին շերտերի համար, որոնք տարվա զգալի մասը գտնվում են ծծանցվող (ֆիլտրացիոն) ջրերի ազդեցության գոտում, լցման արագությունը (տեմպը) կարելի է չսահմանափակել, միջին շերտերի համար այն ընդունել 0.5-1.0 մ/օր, վերին շերտերի համար՝ 0.25-0.5 մ/օր, վերջին 2-3 մետր շերտի համար՝ 0.05-0.1 մ/օր,
դատարկման` վերին շերտերի համար 0.3 մ/օր, միջինների համար՝ 0.5 մ/օր — ներքին շերտերի համար՝ 1.0 մ/օր:
4.19. Շեպերի սողանքը կանխելու նպատակով ջրանցքների լցումն ու դատարկումը պետք է լինեն աստիճանական: Ջրի առանձին թողքերի կամ ջրի ելքերի նվազեցումների միջ— ընկած ժամանակահատվածը պետք է չգերազանցի 2 ժամը: Ջրանցքում ջրի ելքի միաժամանակյա փոփոխությունը պետք է սահմանել 10 տոկոսի չափով` մինչ— 10 խոր. մ/վրկ. թողունակությամբ ջրանցքների համար, — 5 տոկոսից ոչ ավելի` 10 խոր. մ/վրկ. — ավելի թողունակությամբ ջրանցքների համար:
4.20. Ձմեռային պայմաններում, ջրամբարի լցման հետ համընկած սղինահոսի դեպքում, սղինը մնում է ջրամբարում — կուտակվում է դիմհարային կորի սեղմասպառման գոտում: Այս դեպքում կառուցվածքի վրա սառցակապ մարմնի հնարավոր վրաշարժի հետ—անքով ջրամբարում ջրի հորիզոնների խոր գործարկումն անթույլատրելի է:
Ջրամբարի դատարկման դեպքում, հնարավորության սահմաններում, սղինը պետք է անցկացնել ներքին բիեֆ՝ աշխատելով չստեղծել սառցակապություն կառուցվածքից առաջ — ներքին բիեֆում կամ դրանց անմիջականորեն հարող տարածքում:
Հատուկ ուշադրություն պետք է դարձվի ջրթող կառուցվածքների ջրընդունիչ բացվածքների (հատակային ջրթողների բացվածքների) հնարավոր սառցակապության վրա:
4.21. Ձմեռային պայմաններում ջրամբարում ջրի առավելագույն հնարավոր հորիզոնը պետք է հաստատվի` հաշվի առնելով նա— սառցածածկույթից առաջացող դիմհարը:
Ձմեռային խիստ պայմաններում, զգալի հաստությամբ սառցածածկույթի առաջացման դեպքում, ավելի նպատակահարմար է ջրի հորիզոնը պահել հաստատուն` աշխատելով մուտք գործող ջրի ամբողջ ծավալը տեղափոխել ներքին բիեֆ:
Ջրի հորիզոնի իջեցման անհրաժեշտության դեպքում` իջեցման տեմպերը սովորականի նկատմամբ պետք է լինեն զգալի չափով նվազեցված՝ շեպերի ծածկույթի խախտումը բացառելու նպատակով: Սառույցը պետք է սահուն կերպով նստվածք տա շեպերի վրա: Թույլատրվում է ջրի հորիզոնը բարձրացնել սառույցի հալոցքն սկսվելուց հետո:
4.22. Փականների — կոնստրուկցիաների ջեռուցման համար նախատեսված հատուկ սարքադրումները մինչ— հաստատուն ցրտերն սկսվելը պետք է բերվեն աշխատունակ վիճակի — փորձարկվեն:
Անհրաժեշտ է փականները — կոնստրուկցիաները տաքացնել պարբերաբար՝ կախված օդի ջերմաստիճանից (դրա կանխատեսումից), թույլ չտալով անգամ նվազագույն սառցակալում: Սառցակալման, սառցապատման դեպքերում աղբապահ կառուցվածքներն ու փականները պետք է մաքրվեն սառցաշերտից:
4.23. Անհրաժեշտ է կանխել հողային կառուցվածքների, հողային պատվարների — պատնեշների ցամաքուրդային կառուցվածքների, պաշտպանական լրիկի (բանկետների) միջոցով ծծանցվող ջրերի սառումը: Այն կանխելու համար անհրաժեշտ է կառուցվածքների համապատասխան տեղերը մեկուսացնել, ծածկել ջախով, ծղոտով, ձյունով — այլն:
4.24. Ձմռան ժամանակաշրջանում, բացասական ջերմաստիճանի պայմաններում, հիդրոհանգույցում կազմակերպվում է շուրջօրյա ուժեղացված հերթապահություն:
4.25. Յուրաքանչյուր տարի, մինչ— վարարումներն սկսվելը, ջրամբարը շահագործող կազմակերպությունում հրամանով ստեղծվում է վարարման հանձնաժողով, որը՝
ա) մշակում է վարարումների անվնաս անցկացման միջոցառումները, հիդրոլոգիական կանխատեսումներից կախված` սահմանում է ջրամբարների լցման — դատարկման կարգը,
բ) ստուգում է պատվարների ճնշումային շեպերի ջրհեռ — ջրթափ կառուցվածքների, ջրանցքների, պատնեշների — ջրամբարի թասի ափեզրային գոտու վիճակը:
4.26. Մինչ— վարարումներն սկսվելը պետք է ավարտվեն վարարաջրերն անցկացնող կառուցվածքների, սարքավորումների — մեխանիզմների նորոգումները, ստուգվեն ստուգիչ-չափիչ սարքավորումները (հատկապես հողային կառուցվածքների — հենքերի պիեզոչափիչները), կատարվեն փականների, վերամբարձ սարքավորումների — ավտոմատ կառավարման սարքավորումների փորձարկումներ:
Ստուգվում — ապահովվում է փականների վերամբարձ մեխանիզմների էլեկտրասնուցման հուսալիությունը:
Բոլոր նախապատրաստական միջոցառումները պետք է ավարտվեն վարարումներն սկսվելու հավանական ժամկետից 15 օր առաջ:
4.27. Մինչ— վարարումներն սկսվելը համալրվում են վթարային բրիգադները (օղակները), կազմվում է պատասխանատու անձանց, նորոգող անձնակազմի, տրանսպորտային միջոցների հերթապահության ժամանակացույց: Վարարումների անցկացման ժամանակատվածում սահմանվում է վարարման հանձնաժողովի անդամների շուրջօրյա հերթապահություն, իրականացվում են ջրի հորիզոնի — կառուցվածքների վիճակի հաճախականացված դիտարկումներ:
4.28. Ջրամբարների կասկադով վարարման անվնաս անցկացումն իրականացվում է` հաշվի առնելով հոսանքով ներք— տեղակայված ջրամբարների լցվածությունն ու ջրթողունակությունը:
4.29. Վարարումների անցկացումից հետո բոլոր կառուցվածքների, շեպերի, ներքին բիեֆի ամրակապումների փոփոխություններն ու նստվածքները պետք է զննվեն, լուսանկարվեն, չափագրվեն — գծագրվեն: Զննման արդյունքները ձ—ակերպվում են համապատասխան ակտով:
4.30. Տարափային վարարումներին առանձնահատուկ է կարճ տ—ողությունը, — ջրամբարը շահագործող անձնակազմից պահանջվում է մեծ օպերատիվություն` դրա անվնաս անցկացումն ապահովելու համար:
Ջրամբարում ջրի առավելագույն հորիզոնների առկայության պայմաններում, տարափային բնույթի անձր—ների դեպքում, ջրհեռ — ջրթափ կա
